Różnego rodzaju trudności życiowe, mniejsze bądź większe, zdarzają się każdemu człowiekowi. Próbujemy sobie z nimi radzić, jak potrafimy, samodzielnie lub z pomocą innych osób, a kiedy to nie wystarcza, poszukujemy bardziej profesjonalnego wsparcia. Takiego wsparcia udzielają również psychologowie. Ale właściwie czym dokładnie się oni zajmują? Z jakimi problemami można się zgłosić do psychologa i spodziewać uzyskania realnej i skutecznej pomocy?
Radzenie sobie ze stresem i traumą
Stres jest nieodłącznym towarzyszem życia i w ilościach adekwatnych do możliwości poradzenia sobie z nim może stanowić impuls do rozwoju osoby. Jednak jeśli jego natężenie jest zbyt duże lub jest on długotrwały, może skutkować pogorszeniem naszego funkcjonowania w wielu sferach i zaszkodzić zdrowiu. Jeśli nie wiesz, jak sobie radzić ze stresem lub czujesz się przytłoczony, warto rozważyć skorzystanie z porady psychologa. Również przeżywanie kryzysu osobistego lub zawodowego jest dobrym momentem na poszukanie odpowiedniego wsparcia.
Kiedy w życiu zachodzą poważne zmiany, szczególnie jeśli jest ich wiele w przeciągu ostatnich miesięcy lub lat, może rozwinąć się tzw. zaburzenie adaptacyjne, objawiające się napięciem emocjonalnym, przygnębieniem, rozdrażnieniem, trudnościami w wykonywaniu codziennych obowiązków. Do takich okoliczności należy np. zawarcie małżeństwa, zostanie rodzicem, przeprowadzka (szczególnie do innego kraju) lub przejście na emeryturę.
W życiu zdarzają się również sytuacje, kiedy doświadczamy skrajnie silnego stresu, związanego z zagrożeniem życia, który nazywany jest traumą. Należą do nich m.in. nagła utrata bliskiej osoby, uczestnictwo w wypadku, bycie świadkiem czyjejś śmierci, doświadczenie przemocy fizycznej, seksualnej lub psychicznej. Skutkiem doświadczenia traumy może być ostra reakcji na stres (ASD) lub zespół stresu pourazowego (PTSD). Ostra reakcja na stres pojawia się niemal natychmiast po przeżyciu silnego stresu i obejmuje lęk i niepokój, napięcie i nadmierne pobudzenie organizmu, poczucie winy, bezradności, rozpaczy. W przypadku PTSD osoba przez kilka miesięcy po przeżyciu traumy, doświadcza natrętnych myśli i wspomnień, koszmarów sennych, jest stale nadmiernie pobudzona i stara się unikać wszystkiego, co kojarzy się z traumatycznym zdarzeniem. Stres posttraumatyczny może również wystąpić z opóźnieniem nawet kilkuletnim po zdarzeniu lub serii zdarzeń, które go wywołały. W każdym z tych przypadków odpowiednia pomoc psychologiczna pomoże uporać się z dotkliwymi objawami.
Depresja i inne zaburzenia nastroju
Nie ma nic złego w odczuwaniu smutku, szczególnie jeśli pojawia się w sytuacjach, które są dla nas naturalnie trudne, jak np. utrata bliskiej osoby lub czegoś, co było dla nas ważne. Problem może być poważniejszy, gdy smutek staje się zbyt długotrwały, przytłaczający i towarzyszą mu dodatkowe objawy, utrudniające poradzenie sobie z nim.
Depresja wiąże się z odczuwaniem smutku, przygnębienia, a także spadku energii i odczuwaniu większego niż zwykle zmęczenia przez okres powyżej 2 tygodni. Mówimy wtedy o wystąpieniu epizodu depresyjnego. Mogą pojawić się również problemy ze snem, np. budzenie się nad ranem, problemy z zaśnięciem lub nadmierna senność, a także brak apetytu, przybranie na wadze bądź chudnięcie bez celowego odchudzania. Charakterystyczna dla depresji jest również adhedonia czyli niezdolność do odczuwania przyjemności, niska samoocena, nadmierne poczucie winy oraz myśli rezygnacyjne a nawet samobójcze. Osoba dotknięta depresją może czuć, że nic jej nie cieszy, a to, co kiedyś sprawiało radość, teraz jest jej obojętne. Może czuć się winna nawet w kwestiach, na które nie miała wpływu, myśleć o sobie jako o kimś bezwartościowym i uważać, że jej życie straciło sens. W depresji wpada się w pułapkę przekonania, że wszystko jest do niczego – ja, inni ludzie i cały świat, a przyszłość nie przyniesie nic dobrego. Na szczęście da się z tej pułapki z odpowiednią pomocą wydostać.
Jeśli epizody depresyjne powtarzają się, mówimy o zaburzeniu depresyjnym nawracającym. A kiedy objawy depresyjne są łagodniejsze ale za to długotrwałe (np. kilka lat), mamy do czynienia z przewlekłą depresją, czyli dystymią. Depresja często współwystępuje z lękiem a także uzależnieniami, np. od alkoholu, kiedy osoba doświadczająca przykrych emocji, próbuje “leczyć się” sama i za wszelką cenę poczuć się choć trochę lepiej. Niestety jest to błędne koło, bo emocji nie da się oszukać a jeśli problem jest poważny, to tylko poważne potraktowanie go może pomóc.
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej (CHAD) najczęściej dłuższe okresy depresji przeplatane są epizodami manii lub hipomanii, kiedy nastrój jest znacznie podwyższony, może występować duży wzrost energii, skrócenie snu, natłok myśli, gadatliwość i podejmowanie się w krótkim czasie wielu nowych aktywności (np. jednoczesne zakładanie firmy, planowanie wyjazdu w góry i rozpoczęcie remontu – najczęściej te plany nie zostają doprowadzone do końca).
Zaburzenia lękowe
Strach i lęk to emocje, które pojawiają się w życiu każdego człowieka, niosąc ze sobą różne potrzebne informacje, np. ostrzegając nas o zagrożeniach, zarówno tych realnych zewnętrznych, jak i tkwiących w naszej głowie i wymagających przyjrzenia się im. Strach dotyczy zagrożeń bardziej realnych, “namacalnych” (nie skoczę w przepaść, bo się boję – i słusznie), natomiast lęk pojawia się, kiedy wyobrażamy sobie lub przewidujemy zagrożenie, niezależnie od tego, czy faktycznie ma ono szansę w takiej formie nam zaszkodzić.
Zespół lęku uogólnionego (GAD) dotyczy osób, które boją się za dużo – przez co najmniej kilka miesięcy odczuwają przez większość czasu lęk i martwią się “na zapas” nawet z powodu błahostek. Odczuwają stałe napięcie i wzmożoną czujność, jakby w każdej chwili mogło się wydarzyć coś strasznego. Dodatkowo wskutek tego napięcia i niemożności odprężenia się pojawia się duże zmęczenie (stałe zamartwianie się to ogromny wysiłek), bóle głowy i bezsenność związana z gonitwą myśli, która nie pozwala spokojnie zasnąć.
Kiedy silny obezwładniający lęk pojawia się nagle i bez wyraźnej przyczyny, dodatkowo towarzyszą mu duszności, kołatanie serca i zawroty głowy, mamy do czynienia z atakiem paniki. Osoba doświadczająca napadu paniki może być tak przerażona, że może jej się wydawać, że zaraz umrze. Natomiast objawy somatyczne, takie jak silne bóle w klatce piersiowej, skłaniają do wizyt u lekarzy, w tym kardiologów, którzy jednak nie stwierdzają żadnych chorób fizycznych. Lęk napadowy może współwystępować z agorafobią, kiedy osoba boi się przebywać poza domem bez towarzystwa zaufanej osoby, szczególnie w zatłoczonych miejscach publicznych, ponieważ spodziewa się nadejścia ataku. W niektórych przypadkach lęk przed wyjściem z domu może być tak silny, że osoba zupełnie przestaje wychodzić poza wąską bezpieczną przestrzeń, stając się jej więźniem. Taka sytuacja wiąże się z dużym dyskomfortem, dlatego warto jak najszybciej poszukać specjalisty, który wskaże drogę do uwolnienia z tego “więzienia”.
Osoby doświadczające fobii społecznej odczuwają lęk i dyskomfort w sytuacjach, kiedy są obserwowane przez innych ludzi. Okoliczności ekspozycji społecznej, takie jak wystąpienia publiczne są dla nich źródłem paraliżującego lęku. Ale nawet w sytuacjach, które dla większości ludzi są komfortowe, takich jak spotkania w gronie znajomych, osoby z lękiem społecznym mogą odczuwać napięcie i stres. Źródłem tego stresu jest ciągła obawa przed byciem negatywnie ocenionym i lęk przed odrzuceniem. Mogą mieć tendencję do unikania tego typu spotkań, co wcale nie oznacza, że nie lubią towarzystwa innych ludzi.
Istnieją też różne fobie specyficzne, jak na przykład akrofobia (lęk przestrzeni, nazywany też lękiem wysokości) klaustrofobia (lęk doświadczany w zamkniętych pomieszczeniach, takich jak winda) czy zoofobia (lęk przed zwierzętami). Problemem może być też paniczny lęk przed wizytą u dentysty, lataniem samolotem bądź widokiem krwi. Jeśli są one na tyle nasilone, że znacząco utrudniają funkcjonowanie, warto zgłosić się po pomoc do psychoterapeuty, który dysponuje skutecznymi metodami leczenia fobii.
Również zaburzenie obsesyjno-kompulsyjne (OCD), zwane też nerwicą natręctw, ma podłoże lękowe. U osoby cierpiącej na to zaburzenie pojawiają się natrętne myśli (obsesje) i odczuwa ona przymus wielokrotnego powtarzania czynności, takich jak np. mycie rąk lub sprawdzanie, czy drzwi są zamknięte. Nie wykonanie tej czynności wywołuje silny lęk i wyobrażanie sobie najgorszego, na zasadzie “jeśli nie umyję (obiektywnie dość czystych) rąk kolejny raz to umrę z powodu ogromnego namnożenia bakterii”. Ważnym aspektem leczenia OCD jest konfrontacja z lękiem i krok po kroku przekonanie się, że rezygnacja z powtarzania czynności nie wywołuje końca świata.
Nadmierne obawy o zdrowie, skutkujące wyszukiwaniem sobie coraz to nowych chorób, mimo braku realnych podstaw, i odwiedzaniem wielu lekarzy tylko po to, aby kolejny raz usłyszeć diagnozę “zdrowy” nazywane są zaburzeniem hipochondrycznym. O ile dbanie o swoje zdrowie jest postawą godną naśladowania, o tyle przejmowanie się nim za bardzo może być na dłuższą metę uciążliwe i lepiej jest z pomocą psychologa przyjrzeć się przyczynom występowania takiego lęku o zdrowie i znaleźć odpowiednie rozwiązanie.
Uzależnienia
Najczęściej wspominanym uzależnieniem jest alkoholizm, czyli picie alkoholu w za dużych ilościach lub zbyt często. Nadużywanie alkoholu doprowadza do wielu szkodliwych skutków w sferze zdrowotnej, rodzinnej i zawodowej. Także inne uzależnienia od substancji psychoaktywnych, np. narkomania bądź lekomania, również mogą siać spustoszenie w życiu osób dotkniętych tymi problemami.
Obecnie coraz więcej uwagi poświęca się uzależnieniom behawioralnym, których istotą jest zagłuszanie przykrych emocji poprzez nałogowe oddawanie się wybranym czynnościom. Uzależnienie od internetu, telefonu czy komputera staje się coraz powszechniejsze i coraz trudniejsze do uniknięcia w czasach, kiedy dla wielu osób korzystanie z tych technologii jest nieodłącznym elementem życia i narzędziem pracy. Łatwo jest przekroczyć cienką granicę między rozsądnym używaniem a uzależnieniem, kiedy już nie potrafimy spędzać czasu w inny sposób a próba dłuższego oderwania się od smartfona czy komputera wywołuje masę nieprzyjemnych emocji, takich jak przygnębienie, niepokój i lęk. Podobnym problemem jest uzależnienie od gier komputerowych, szczególnie jeśli granie całymi dniami powoduje całkowite wyłączenie gracza z życia rodzinnego i społecznego. Inne uzależnienia behawioralne to np. zakupoholizm, seksoholizm, nałogowy hazard i pracoholizm. Ich wspólną cechą jest to, że używanie substancji lub oddawanie się czynnościom z czasem staje się głównym sposobem radzenia sobie z nudą i trudnymi emocjami.
Pomoc psychologa jest również potrzebna w sytuacji współuzależnienia, kiedy to nie my, a współmałżonek, partner lub inna bliska osoba jest alkoholikiem lub posiada inne uzależnienie. Łatwo jest wpaść w spiralę wiecznego pomagania takiej osobie, brania na siebie odpowiedzialności za jej błędy, ukrywania ich i naprawiania. Najlepszym wyjściem z takiej sytuacji będzie znalezienie odpowiedniej terapii zarówno dla osoby uzależnionej, jak i współuzależnionej.
Zaburzenia osobowości
Osobowość chwiejna emocjonalnie, tzw. borderline (BPD), lub inaczej osobowość z pogranicza, charakteryzuje się huśtawkami nastroju, bardzo intensywnym odczuwaniem emocji i chwiejną samooceną. Osoby z borderline tworzą zazwyczaj krótkotrwałe i burzliwe relacje i odczuwają silny lęk przed odrzuceniem i samotnością, czemu starają się za wszelką cenę zapobiegać. Mają niestabilny obraz własnej osoby, borykają się z przytłaczającym odczuwaniem pustki i braku sensu życia, ale też trudnymi do opanowania wybuchami złości i autoagresją. Życie z borderline jest obarczone wieloma problemami w relacjach osobistych, kłopotami zawodowymi i funkcjonowaniem poniżej swojego potencjału. Dlatego bardzo ważne dla takich osób jest wsparcie dobrego psychoterapeuty.
Osobowość narcystyczna wiąże się z przekonaniem o własnej wyjątkowości i wyższości nad innymi ludźmi, co przekłada się na aroganckie ich traktowanie. Taka osoba przypisuje sobie najlepsze cechy i umiejętności, a kiedy ktoś ośmieli się ją skrytykować, łatwo wpada we wściekłość. Jednak pod maską wyższości kryje się cierpienie związane z niską samooceną i pragnienie bezwarunkowej miłości i akceptacji.
Osoba która czuje się uzależniona od partnera i nie potrafi funkcjonować bez kogoś w roli jej opiekuna, może mieć osobowość zależną, zaś ktoś kto jednocześnie chce przebywać w towarzystwie ludzi i mieć bliskie relacje, ale też bardzo się ich obawia i unika kontaktów z ludźmi – osobowość unikową.
Zarówno wyżej wspomniane, jak i inne zaburzenia osobowości nie są chorobami psychicznymi ale trwałymi wzorcami funkcjonowania w relacjach i radzenia sobie z emocjami, ukształtowanymi już od najmłodszych lat. Jednak dobrze dobrana psychoterapia daje wiele możliwości przepracowania emocji i zdarzeń leżących u podłoża tych zaburzeń oraz nauczenia się nowych sposobów funkcjonowania. Nawet jeśli problemy są tak skomplikowane, że trudno uwierzyć w szansę na szczęśliwe i satysfakcjonujące życie, to z odpowiednim wsparciem psychologicznym jest ono jak najbardziej osiągalne.
DDA i DDD
Skrót DDA oznacza dorosłe dzieci alkoholików, natomiast DDD to dorosłe dzieci z rodzin dysfunkcyjnych. Nie stanowią one same w sobie zaburzeń ani nie są związane ze ściśle określonymi objawami, jednak u osób z tych grup mogą pojawiać się pewne problemy związane z doświadczeniami z okresu dzieciństwa. W rodzinach dysfunkcyjnych, w tym tych z problemem alkoholowym, potrzeby emocjonalne dzieci są w znaczącym stopniu niezaspokojone. Bywa że są one zaniedbywane, ignorowane, nadmiernie krytykowane, ograniczane lub parentyfikowane (wchodzą w rolę dorosłych, np. opiekując się rodzicami i rodzeństwem). Niestety zdarza się również, że doświadczają różnego rodzaju przemocy (fizycznej, psychicznej, seksualnej), czasem przez wiele lat. Takie doświadczenia odciskają na nich trwałe piętno, często znajdując odbicie w różnych zaburzeniach osobowości, uzależnieniach, depresji, trudnościami w budowaniu relacji i innych problemach psychicznych. Im wcześniej osoby identyfikujące się z DDA lub DDD uzyskają wsparcie dobrego psychologa, tym szybciej będą miały szansę uwolnić się od dręczących je problemów.
Problemy w relacjach
Bliskie relacje z innymi ludźmi są niezwykle ważnym aspektem życia i nieodzownym elementem naszego zdrowia psychicznego. Często jednak zdarza się, że spotykają nas różne trudności w relacjach interpersonalnych. Może to być nieumiejętność zbudowania trwałej relacji partnerskiej, regularne zderzanie się z problemami w związku, takimi jak irracjonalna zazdrość lub wpadanie w tzw. toksyczne związki. Bolesnym doświadczeniem jest także silny lęk przed samotnością, odrzuceniem lub przekonanie, że “nie umiem kochać”. Nawet będąc otoczonym ludźmi można mieć odczucie, że “nikt mnie nie lubi”, czuć się samotnym i niepotrzebnym. Jeśli ktoś czuje się niepewnie w towarzystwie innych ludzi, może czuć się inny od wszystkich, nierozumiany i negatywnie oceniany. Z drugiej strony można doświadczać lęku przed bliskością i kiedy relacja staje się bardzo intymna i wymagająca głębszego zaangażowania wycofywać się z niej. Jakość naszych relacji międzyludzkich w bardzo dużym stopniu zależy od nas samych a kompetencje ich tworzenia można wypracować i jest to zdecydowanie dobry powód, żeby udać się po poradę do psychologa.
Relacje z rodziną należą do najważniejszych w życiu człowieka, dlatego tak mocno odczuwamy pojawiające się niekiedy problemy rodzinne lub trudności w wypełnianiu ról rodzinnych. Czasem mogą to być kryzysy, konflikty z bliskimi osobami a czasem przekonanie, że “jestem złą matką/złym ojcem”. Jeśli tego typu odczucia są bardzo dotkliwe, psycholog może pomóc odkryć ich przyczyny i dać konkretne wskazówki, jak poprawić nasze funkcjonowanie w roli rodzica.
Do najtrudniejszych doświadczeń związanych z relacjami należy utrata bliskiej osoby. Może się zdarzyć, że okres żałoby po kimś bliskim okaże się dla nas zbyt ciężkim przeżyciem i wtedy wsparcie psychologiczne może się okazać koniecznością. Również trudne rozstanie czy rozwód może skutkować poważnym kryzysem emocjonalnym. Szczególnie wtedy, kiedy zakończona relacja była przepełniona przykrymi doświadczeniami, włącznie z przemocą i silnym uwikłaniem. Trzeba wówczas odbudować swoje zdrowie psychiczne, poczucie własnej wartości i równowagę emocjonalną a zrobienie tego samodzielnie jest bardzo trudne. Zasługujesz na dobre życie i profesjonalne wsparcie więc sięgnij po nie, kiedy najbardziej go potrzebujesz.
Zaburzenia snu
Problemy ze snem oprócz tego, że same w sobie są przykre i męczące, to powodują również zachwianie naszego funkcjonowania w dzień i mają tym samym pośrednio negatywny wpływ na wszystkie sfery życia. Należą do nich bezsenność, trudności z zasypianiem, wybudzanie się w nocy lub nad ranem, niska jakość snu, lęki nocne i koszmary senne. Bywa, że trudno przetrwać noc a rano jesteśmy bardziej zmęczeni niż wieczorem. Innym kłopotem jest hipersomnia – nadmierna senność lub spanie za dużo, choć ta zwiększona ilość snu nie musi przekładać się na bycie bardziej wypoczętym a może być dokładnie odwrotnie. W skrajnych sytuacjach zaburzenia snu mogą nawet zagrażać życiu. Może tak w narkolepsji, kiedy osoba zasypia nagle w ciągu dnia, niezależnie od tego, gdzie się znajduje, bądź w przypadku somnambulizmu (potocznie lunatykowanie), kiedy chodzenie podczas snu może być niebezpieczne i grozić np. upadkiem. Niezależnie od tego, z którym rodzajem zaburzeń snu mamy do czynienia, odnalezienie przyczyn takiego stanu i uporanie się z nimi, może przynieść ogromną poprawę jakości snu i w efekcie funkcjonowania również w dzień.
Zaburzenia odżywiania
Najbardziej znane zaburzenia odżywiania związane z przesadnym odchudzaniem i wyniszczeniem organizmu to anoreksja (restrykcyjne diety i ćwiczenia fizyczne, głodzenie się) i bulimia (jedzenie napadowe a później pozbywanie się kalorii za wszelką cenę). Cechą wspólną zaburzeń odżywiania jest brak akceptacji siebie i swojego ciała oraz obsesja na punkcie jedzenia. Niemal całe życie osoby zaczyna się kręcić wokół tematu jedzenia i wyglądu fizycznego. Innym takim zaburzeniem jest ortoreksja, czyli doprowadzona do (niezdrowej) skrajności dbałość o zdrowe odżywianie przejawiająca się w skrupulatnym kontrolowaniu wszystkiego, co trafia na talerz i utratą naturalnego apetytu.
Również otyłość i niezdolność schudnięcia mimo wielu prób są problemami związanymi z niewłaściwymi nawykami żywieniowymi. Przyczyną kłopotów jest wówczas często jedzenie emocjonalne, kiedy “zajadamy emocje”. Kiedy osoba odczuwa smutek, lęk lub inne przykre emocje, zamiast szukać właściwego sposobu poradzenia sobie z nimi, zaczyna jeść i chwilowo czuje się lepiej. Jednak jest to błędne koło, bo samopoczucie na dłuższą metę zamiast się poprawiać, pogarsza się. Wyjściem z tego błędnego koła będzie wypracowanie bardziej konstruktywnych metod radzenia sobie z emocjami i budowanie pozytywnej samooceny, w czym pomoc psychologiczna będzie nieoceniona.
Niezależnie od tego, jak poważne, długotrwałe i skomplikowane są Twoje problemy, zasługujesz na uzyskanie profesjonalnej pomocy w uporaniu się z nimi. Nawet z najgłębszego dołka da się wyjść i odbudować swoje życie tak, aby było szczęśliwe, pełne sensu i dobrych relacji – dokładnie takie, o jakim marzysz. W Sense pomożemy Ci to zrobić i zapewnimy wsparcie na najwyższym poziomie.
